Προσαρμογή κι εξέλιξη ή ακμή και παρακμή | Άννη Παπαθεοδώρου

Άνεμος Magazine 07/05/2020 0

Αυτό που με φοβίζει πιο πολύ είναι η προσαρμογή.
Ο άνθρωπος είναι το πιο προσαρμοστικό ον στον πλανήτη και γι’ αυτό έχει ξεχωρίσει από όλα τα άλλα πλάσματα. Είναι που έχει αυτήν την μοναδική ικανότητα της προσαρμογής, αυτό το χάρισμα. Μόνο που σε κάποιες περιπτώσεις τα χαρίσματα γίνονται και κατάρες ή καταδίκες. Όπως ένα χαρισματικό παιδί που είναι -συνήθως- καταδικασμένο να μην περάσει παιδική ηλικία. Ένα ταλέντο στην μουσική ή στον αθλητισμό, που καταδικάζεται σε άπειρες ώρες εξάσκησης και προπόνησης και χάνει τις ώρες παιχνιδιού που θα έπρεπε να έχει ως παιδί. Χάνει τα παιδικά του χρόνια. Είναι το κόστος που πρέπει να πληρώσεις για κάθε τι. Γιατί κάθε τι έχει κόστος. Κόστος έναντι οφέλους.
Για να επιβιώσουμε πρέπει να προσαρμοστούμε. Όμως αυτό έχει ένα κόστος που πρέπει να το πληρώσουμε. Και πιο είναι το κόστος της προσαρμογής; Και ποια είναι αυτή η προσαρμογή; Και σε τι πράγμα;
Η προσαρμογή -ίσως πουν κάποιοι- είναι ο πρόδρομος της εξέλιξης. Ίσως και να είναι το κόστος της εξέλιξης, θα πω εγώ.
Η αφορμή για τις παραπάνω σκέψεις, ή ίσως η αιτία, είναι η προσαρμογή μας στις νέες συνθήκες που η εμφάνιση του νέου κορονοϊού μας καλεί να αντιμετωπίσουμε. Και ποιες είναι αυτές οι νέες συνθήκες; Πως διαμορφώνεται η νέα πραγματικότητα στην οποία καλούμαστε να ζήσουμε;
Άκουσα τελευταία πολλές συζητήσεις, πολλές εκδοχές, πολλές απόψεις. Όλες συγκλίνουν στο ότι η ζωή όπως την ξέραμε αλλάζει. Αυτή η νέα ασθένεια με την οποία είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε πια, έφερε μαζί της πολλές αλλαγές. Ακόμα και ενδυματολογικές αφού η μάσκα πια θα γίνει μέρος της αμφίεσής μας. Ως τώρα, ο δυτικός τουλάχιστον κόσμος, κουνούσε το δάχτυλο υποτιμητικά στην μπούργκα και ξαφνικά φαίνεται πως θα λανσάρει νέα μόδα. Βέβαια, τώρα η μπούργκα θα ισχύει για αμφότερα τα φύλλα. Αυτό σίγουρα είναι μια καλή εξέλιξη. Η φύση είναι πιο δίκαιη από τον άνθρωπο και πιθανότατα είναι υπέρ της ισότητας των φύλλων, έτσι δείχνει να παίρνει πανηγυρικά την εκδίκησή της.
Οι αλλαγές που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, εκτός από τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που θα υπάρξουν και θα είναι δραματικές, είναι και αλλαγές συμπεριφοράς.
Όταν ο φόβος τυλίγει τις ανθρώπινες σχέσεις, αυτές δεν μπορούν να είναι υγιείς. Και ο φόβος είναι αυτό που κυριαρχεί πια στις ζωές μας. Ο φόβος σήμερα δεν έχει να κάνει με τα στοιχεία της φύσης, ή τις οικονομικές σχέσεις, ή τις πολιτικές και κοινωνικές μας απόψεις. Έρχεται ξαφνικά -ή όχι ξαφνικά- και γιγαντώνεται μέσα μας, ένας ανεξέλεγκτος φόβος που έχει να κάνει με όλους τους άλλους ανθρώπους. Όλοι οι άλλοι άνθρωποι είναι πια επικίνδυνοι. Συνεπώς είναι εν δυνάμει εχθροί μας. Όταν ακόμα και τα παιδιά μας, δεν επιτρέπεται να τα βλέπουμε και να τα αγγίζουμε γιατί μπορεί «να μας σκοτώσουν», αναρωτιέμαι τι αξία μπορεί να έχει η ζωή, ή τι νόημα. Αυτή είναι η λεγόμενη «κοινωνική αποστασιοποίηση». Κρατάμε δηλαδή απόσταση από την κοινωνία. Αυτήν την ίδια κοινωνία που με τόσο κόπο δημιούργησε ο άνθρωπος και που ως τώρα ήταν το καταφύγιό του. Τώρα πρέπει να αποστασιοποιηθεί από αυτήν. Τώρα πρέπει να δημιουργήσει ένα ασφαλές κουβούκλιο και να χωθεί σε αυτό. Να απομονωθεί.
Από την εμφάνισή του ο άνθρωπος στον πλανήτη, είχε να αντιμετωπίσει πάρα πολλούς εχθρούς ή προκλήσεις. Στην αρχή, ο εχθρός, που ήταν κοινός, ήταν τα στοιχεία της φύσης. Αυτά τα πολεμήσαμε και τα ελέγξαμε. Αυτό ήταν εξέλιξη.
Ύστερα ήταν η προσπάθεια να δαμάσουμε τη γη, να την καλλιεργήσουμε. Το καταφέραμε. Αυτό ήταν εξέλιξη.
Τα ζώα και η εκτροφή τους, αλλά και τα προϊόντα που μας πρόσφεραν, το μαλλί, το δέρμα: Εξέλιξη.
Ο λόγος, η επικοινωνία: Εξέλιξη.
Η ιατρική και η θεραπεία: Εξέλιξη.
Οι μηχανές, η τυπογραφία, η γραφή και η ανάγνωση, η μόρφωση, η εκπαίδευση: Εξέλιξη.
Η ναυτιλία, τα ταξίδια, οι ανακαλύψεις, το εμπόριο: Εξέλιξη.
Οι τέχνες και ο πολιτισμός, η ηθική, η φιλοσοφία: Εξέλιξη.
Η βιομηχανική επανάσταση, η τεχνολογική επανάσταση: Εξέλιξη.
Η έρευνα στο διάστημα: Εξέλιξη.
Ήταν όλα άραγε εξέλιξη; Είχε αυτή η εξέλιξη κόστος; Όλα έχουν κόστος. Ποιο ήταν το κόστος της εξέλιξης;
Θυμάμαι τα μαθήματα ιστορίας στο σχολείο. Για κάποιον λόγο, τελευταία θυμάμαι έντονα τις αυτοκρατορίες και τις χρυσές εποχές. Και θυμάμαι πως πάντα υπήρχε η ακμή και η παρακμή. Είναι η πρώτη φορά στην ζωή μου, που καταλαβαίνω το νόημα της ακμής και της παρακμής. Ίσως γιατί νοιώθω πως την ζω. Ο χρυσός αιώνας του Περικλή, η Αθηναϊκή Δημοκρατία, ο Κρητικός Πολιτισμός, ο Μυκηναϊκός, η μεσουράνηση της Αιγύπτου, ο πολιτισμός των Φοινίκων, των Βαβυλωνίων, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Πάντα ακμή και παρακμή.
Φοβάμαι πως αυτό που ζούμε, αφού η εξέλιξη έφτασε στο απόγειό της, είναι η κάθοδος. Η κάθοδος από την εποχή της ακμής. Φοβάμαι πως η παρακμή ήδη έχει αρχίσει. Και τα συμπτώματά της είναι πολλά και εμφανή. Φτώχεια και ανέχεια, εγκληματικότητα και τρομοκρατία, βία και πόλεμοι, κρίση αξιών και ηθικής, κλιματολογική αλλαγή και ακραία καιρικά φαινόμενα, νέες θανατηφόρες ασθένειες και πανδημίες.
Τι άλλο να μας συμβεί για να καταλάβουμε πως κάτι κάνουμε λάθος;
Όχι, δεν είμαι ενάντια στην εξέλιξη. Ούτε ενάντια στην ανάπτυξη, ούτε ενάντια στην τεχνολογία και την επιστήμη. Όμως φαίνεται πως αυτά όλα δεν τα χρησιμοποιήσαμε σωστά. Δεν τα θέσαμε στην υπηρεσία του ανθρώπου με πρόνοια για την φύση. Άπληστοι υπήρξαμε και αυτό τώρα πληρώνουμε. Όχι όλοι. Για την ακρίβεια λίγοι από μας, οι λιγότεροι είναι που υπήρξαν άπληστοι. Γιατί είναι οι λιγότεροι εκείνοι που έχουν ωφεληθεί. Είναι η ίδια λογική του «μαζί τα φάγαμε». Όχι! Δεν τα φάγαμε μαζί. Αλλά το κόστος για τις επιλογές των λίγων το πληρώνουμε όλοι. Κάτι πρέπει να διορθώσουμε. Κάπως πρέπει να αλλάξουμε. Και το σίγουρο είναι πως εκείνοι που καρπώνονται όλα τα οφέλη δεν θα αλλάξουν. Πρέπει λοιπόν να το κάνουμε όλοι οι υπόλοιποι.
Το σύμπαν είναι τεράστιο και δεν μας ανήκει. Ούτε η γη μας ανήκει. Φιλοξενούμενοι είμαστε και ως τέτοιοι πρέπει να σεβαστούμε τον χώρο που μας έχει ευγενικά παραχωρηθεί. Και τους συγκάτοικούς μας στον χώρο πρέπει να σεβαστούμε. Ας πάψουμε να φερόμαστε σαν κατακτητές της γης και των άλλων πλασμάτων που την κατοικούν. Ας απλώσουμε το χέρι και ας ενωθούμε. Ας σκεφτούμε και ας προβληματιστούμε. Ίσως ήρθε η ώρα να αλλάξουμε τον κόσμο που φτιάξαμε. Ή που άλλοι τον έφτιαξαν για μας. Αλλά κανείς μας δεν είναι πια αθώος, γιατί τα σημάδια του σφάλματος είναι ορατά από όλους. Ίσως ήρθε η ώρα να συμφωνήσουμε πως αυτός ο κόσμος είναι κάπου λάθος. Και τότε πρέπει να τον διορθώσουμε. Ας πληρώσουμε επιτέλους ένα κόστος που θα μας αξίζει, γιατί εμείς θα το έχουμε επιλέξει, με τρόπο τέτοιο που να μην είναι δυσβάσταχτο για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη…