Όταν πήρα αυτό το βιβλίο στα χέρια μου, ήξερα βέβαια το θέμα, δεν ήξερα όμως τι να περιμένω. Την Βάσω Ζαφειροπούλου, παρότι μένουμε στην ίδια περιοχή και μάλιστα πολύ κοντά, την γνώρισα πολύ πρόσφατα. Για κάποιον λόγο, που πολύ γρήγορα τον κατάλαβα ήρθαμε πολύ εύκολα, κοντά.
Η Βάσω είναι ένας πολύ προσιτός, εγκάρδιος και απλός, μα πάνω από όλα γλυκός άνθρωπος. Γι αυτό και με τράβηξε από την στιγμή της γνωριμίας μας. Σαν άνθρωπος με τράβηξε. Σαν άνθρωπος που είχα να πω πράγματα μαζί του, σαν άνθρωπος ενδιαφέρον και κυρίως σαν άνθρωπος απλός. Σαν ανθρώπινος άνθρωπος. Ταυτολογία θα μου έλεγε τώρα η κα φιλόλογος. Ποιητική αδεία θα της απαντήσω.
Σαν άνθρωπο, λοιπόν, την συμπάθησα από την πρώτη στιγμή. Την εκτίμησα. Σαν συγγραφέα όμως;
Η αλήθεια είναι πως δεν είχα διαβάσει κάτι δικό της στο παρελθόν. Αυτό είναι το πρώτο της βιβλίο που διαβάζω και πραγματικά με κέρδισε, με έκανε δική της. Ανήκω πια, οριστικά, στο αναγνωστικό σου κοινό, Βάσω.
Το βιβλίο αυτό, το διάβασα απνευστί. Από τις πρώτες του κιόλας σελίδες τράβηξε το ενδιαφέρον μου, το οποίο κράτησε αμείωτο καθ΄όλη τη διάρκεια της ανάγνωσής του.
Βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία. Μια αληθινή ιστορία, που θα μπορούσε να γίνει από την συγγραφέα δακρύβρεχτη και μελοδραματική. Δεν υπάρχει, όμως, κάτι τέτοιο στο βιβλίο. Παρότι υπάρχουν όλα τα στοιχεία της τραγωδίας, το βιβλίο δεν γίνεται μελοδραματικό. Είναι πραγματικό, ανθρώπινο και δοσμένο στην πραγματική του διάσταση. Είναι απόλυτα ρεαλιστικό.
Δεν θέλω να μιλήσω για την μυθιστορηματική πλοκή, δεν θα μπορούσα άλλωστε. Θα το διαβάσετε και θα το απολαύσετε. Δεν θέλω να στερήσω αυτήν την απόλαυση από κανέναν.
Θέλω να μιλήσω για τους προβληματισμούς που εισάγει η συγγραφέας σ΄αυτό. Γιατί πέρα από το μυθιστορηματικό κομμάτι, που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και σε κάνει να μην θέλεις να το αφήσεις από τα χέρια σου, πρόκειται για ένα βιβλίο με βαθύ κοινωνικό προβληματισμό. Το βιβλίο αυτό εισάγει θέματα. Θέματα καθαρά ανθρώπινα. Ανθρώπινα και σύγχρονα.
Το θέμα του βιβλίου είναι τα παιδιά χωρίς οικογένεια. Τα παιδιά χωρίς οικογένεια, που μεγαλώνουν σε ιδρύματα. Ή τα ιδρύματα και η ιδρυματοποίηση.
Και τι γίνεται με τα παιδιά χωρίς μητέρα; Αυτά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα; Αυτά που έχουν στερηθεί το μητρικό χάδι; Αυτά που ιδρυματοποιούνται, όπως λέει η συγγραφέας; Αυτό είναι το θέμα του βιβλίου. Τα παιδιά ενός κατώτερου θεού. Τα παιδιά χωρίς οικογένεια. Ή τα παιδιά με κακή οικογένεια. Όλα τα αδέσποτα παιδιά, όπως χαρακτηριστικά λέει η συγγραφέας. Με εντυπωσίασε η ακρίβεια του χαρακτηρισμού. Ναι! Τι γίνεται λοιπόν με τα αδέσποτα παιδιά;
Και κατ΄αρχήν, ποιά είναι αυτά τα παιδιά; Τα αδέσποτα παιδιά όπως χαρακτηρίζονται στο βιβλίο. Είναι αυτά που δεν έχουν γονείς, τα ορφανά; Όχι μόνο. Όλες οι μελέτες και οι έρευνες συμφωνούν, πως τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα στην μεγάλη τους πλειοψηφία δεν είναι ορφανά. Διάβαζα σε μιά μελέτη, πως το 95% των παιδιών που μεγαλώνουν σε ιδρύματα, έχουν γονείς. Έχουν γονείς που για κάποιο λόγο δεν μπορούν να τα μεγαλώσουν. Είτε γιατί τους έχουν αφαιρεθεί τα γονεικά δικαιώματα γιατί είναι κακοί γονείς, μπλεγμένοι με ναρκωτικά, με ποινικά αδικήματα, βίαιοι, μέθυσοι, είτε γιατί τα παιδιά αυτά, πάσχουν από κάποια (έστω μικρή) αναπηρία, γεγονός που τα καθιστά ανεπιθύμητα στην οικογένεια, είτε –και αυτό είναι πια το μεγαλύτερο ποσοστό- γιατί δεν έχουν οικονομικούς πόρους για να τα θρέψουν. Αυτά τα παιδιά, αυξάνονται δραματικά τα τελευταία χρόνια. Είναι «τα ορφανά της κρίσης» και αυτό είναι πραγματικά μια γροθιά στο στομάχι.
Και πως μεγαλώνουν αυτά τα παιδιά;
Η συγγραφέας μας ξεναγεί σ΄αυτόν τον κόσμο. Τον κόσμο που μεγαλώνουν αυτά τα παιδιά.
Αυτά μεγαλώνουν σε ιδρυματική ακρίβεια. Και σε ιδρυματική συλλογικότητα. Η ηρωίδα του βιβλίου, προσπαθεί κάποια στιγμή να θυμηθεί χαρές. Μόνο συλλογικές χαρές μπορεί να θυμηθεί. Λέει: «Εκτός από τις στιγμές λύπης μόνο συλλογικότητα. Προσωπική ζωή μηδέν. Εκτός από ένα μικρό όνομα τι άλλο ήμασταν όλες εκεί μέσα; Τα επίθετά μας κοντεύαμε να τα ξεχάσουμε αφού τ΄ακούγαμε καμιά φορά μονάχα στο σχολείο ή στο νοσοκομείο. Το συλλογικό μας όνομα όμως τ΄ακούγαμε σε κάθε μας βήμα: ορφανά…»
Μια ρετσινιά τα κυνηγάει από όταν γεννιούνται: «το στίγμα του «δεν είμαι κανείς», η σφραγίδα της αδικίας που παραμορφώνει το κούτελό τους» για να δανειστώ φράση από το βιβλίο.
Και πως να είσαι κάποιος, όταν δεν υπάρχει ατομικότητα στο ίδρυμα; Όταν αυτό που υπάρχει είναι μονάχα η ισοπεδωμένη συλλογικότητα του ιδρύματος; Εκεί όπου το εγώ γίνεται εμείς, ώσπου το εγώ να εξαφανιστεί.
Ένας σημαντικός αριθμός ερευνών έχει δείξει ότι τα βρέφη και τα νεαρά παιδιά που μεγαλώνουν σε ορφανοτροφεία-ιδρύματα έχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης χαμηλής λειτουργικότητας σε ποικίλες περιοχές ανάπτυξης, όπως η σωματική, η γνωστική και η κοινωνικοσυναισθηματική.
Μάλιστα, οι έρευνες αναφέρουν ότι κατά μέσο όρο τα παιδιά σε ιδρύματα χάνουν έναν μήνα σωματικής ανάπτυξης για κάθε 5 μήνες ιδρυματικής φροντίδας, ακόμα και στην περίπτωση που οι διατροφικές ανάγκες των παιδιών ικανοποιούνται πλήρως. Όσον αφορά τον τομέα της γνωστικής ανάπτυξης, παρατηρούνται σημαντικά ελλείμματα στην προσοχή και στις εκτελεστικές λειτουργίες, επίσης, καθυστέρηση της γλωσσικής ανάπτυξης και νοητική καθυστέρηση, με τα ιδρυματοποιημένα παιδιά να σκοράρουν κατά μέσο όρο 20 μονάδες χαμηλότερα από το μέσο πληθυσμό σε κλίμακες νοημοσύνης.
Και πως νοιώθουν αυτά τα παιδιά;
Πως νοιώθουν στην έλλειψη και την μοναξιά του ιδρύματος;
Όλο το βιβλίο είναι μια έλλειψη. Η έλλειψη της μητρικής αγκαλιάς και της μητρικής αγάπης. Η έλλειψη της προστασίας και της ασφάλειας. Η έλλειψη της οικογένειας. Η έλλειψη του αυτονόητου που δικαιούται ένα παιδί. Στο βιβλίο υπάρχει το «σατανικό σαν»: σαν μητέρα, σαν οικογένεια, σαν αδελφή. Αυτό βιώνουν τα παιδιά αυτά. Μέσα στο ίδρυμα όλα είναι «σαν».
Λέει: «Γιατί αν δεν ζεις μες στη δική σου οικογένεια, το παιχνίδι της ζωής το΄χεις χαμένο. Σε ξεχνάνε και τους ξεχνάς. Και η έλλειψη αυτή σε κυνηγάει σε κάθε σου βήμα, πότε σαν μίσος, πότε σαν οργή, πότε σαν απομόνωση, πότε σαν κατάθλιψη… Ποιός θα σταθεί ικανός να σου αναπληρώσει την αναντικατάστατη γονεϊκή αγάπη;»
Και αλλού: «η καρδιά μας δεν παύει ποτέ να θρηνεί και να σπαράζει για τη μάνα και τον πατέρα που δεν γνωρίσαμε» «Γιατί όλοι μας μαθαίνουμε από νωρίς πως η ζωή είναι γι΄ άλλους κι όχι για εμάς. Κι ότι εμείς έχουμε δικαίωμα ν΄ ατενίζουμε τη ζωή μονάχα από τη χαραμάδα». Αυτά λοιπόν είναι τα κορίτσια πίσω από την χαραμάδα.
Και πως βγαίνουν αυτά τα παιδιά μετά στην κοινωνία; Τι είδους άνθρωποι μεγαλώνουν μέσα στα ιδρύματα;
Τι προσλαμβάνουσες έχουν; Και ποιό είναι το μάθημα ζωής που αποκομίζουν από εκεί; Γιατί γι αυτά τα παιδιά το μάθημα ξεκινάει στο ίδρυμα. Και ό,τι παίρνεις, αυτό μαθαίνεις και να δίνεις.
«Η πραγματικότητα είναι αδηφάγα κι ανταγωνιστική» κατά την συγγραφέα και όχι μόνο… Και πως μπορούν να επιβιώσουν αυτά τα ιδρυματοποιημένα παιδιά που κουβαλούν μέσα τους τόσο πόνο, τόση έλλειψη και κάποια ίσως και μια ψυχική αναπηρία;
Φοβισμένα, τρομαγμένα, με ελλείψεις, με δυσκολία προσαρμογής. Είναι παιδιά έτοιμα να γίνουν βορά στα άγρια θηρία. Έτοιμα να αφεθούν να καταβροχθησθούν από την αδηφάγα πραγματικότητα. Είναι «αχνιστός μεζές» σύμφωνα με την συγγραφέα «στη λαιμαργία και τον οίκτο των ανθρώπων ή θύμα της αυτολύπησής τους».
Το θέμα του βιβλίου… είναι από μόνο του δυσάρεστο. Όμως η συγγραφέας δίνει και μια άλλη διάσταση σε αυτό. Ή άλλες διαστάσεις. Αυτήν της αγάπης, αυτήν της προσπάθειας, αυτήν του αγώνα, αυτήν της ελπίδας.
Ευχαριστώ Βάσω για τη ξενάγηση που μας κάνεις σ΄αυτόν τον δυσάρεστο και δύσκολο τόπο των ιδρυμάτων. Σ΄ευχαριστώ γι΄ αυτό το οδοιπορικό σ΄έναν μαύρο τόπο εξορίας αυτών των παιδιών. Των εγκαταλελειμένων παιδιών. Των παιδιών που τα αφήνουμε στη μοίρα τους. Των παιδιών για τα οποία δεν νοιάζεται κανείς.
Ίσως το βιβλίο αυτό, να είναι ένα έναυσμα, για να σκεφτούμε όλοι μας, να αναλογιστούμε, τρόπους με τους οποίους μπορούμε να βοηθήσουμε αυτά τα παιδιά, ή καλύτερα αυτόν τον κόσμο ώστε να μην υπάρχουν πια τέτοια παιδιά.
Σ΄ευχαριστώ που άγγιξες μια ευαίσθητη χορδή της σημερινής πραγματικότητας με τον τρόπο που χαρακτηρίζει αποκλειστικά εσένα.
Μάθετε περισσότερα για το βιβλίο, εδώ:
http://www.anemosekdotiki.gr/pezografia/koritsia.html
