Καταρχάς, οφείλω να σας πω ότι τον συγγραφέα Σταμάτη Σουφλέρη τον γνώρισα μέσα από αυτό το βιβλίο, δεν τον ήξερα εκ των προτέρων. Νομίζω ότι αυτό είναι καλό, γιατί έτσι μου δόθηκε η ευκαιρία να πλησιάσω το βιβλίο του χωρίς προϋπάρχουσα γνώση για τον δημιουργό του κι επομένως η προσέγγισή μου να έχει ως κριτήριο τη συγγραφική του διάσταση και μόνο. Ασφαλώς μέσα από ένα λογοτεχνικό έργο -και πολύ περισσότερο αν πρόκειται για τον ηγέτη της λογοτεχνίας, το μυθιστόρημα- ανακάλυψα και πτυχές του ανθρώπου Σουφλέρη, γιατί θέλοντας και μη αποτύπωσε τα δικά του χνάρια, πάνω στους ήρωές του. Προσεγγίζω λοιπόν αυτό το βιβλίο όχι ως φιλόλογος -που είμαι- ή κριτικός -που δεν είμαι- αλλά ως ένας απλός αναγνώστης, γιατί ως τέτοιος το μελέτησα.
Ο Σταμάτης στο μυθιστόρημά του επέλεξε το αφηγηματικό εφεύρημα του ημερολογίου για να ξεδιπλώσει την ιστορία του. Ξέρετε το ημερολόγιο είναι ένα κειμενικό είδος που λάμπρυνε το παρελθόν, ωστόσο σήμερα φθίνει. Οι μαθητές μου στο σχολείο όταν τους ρώτησα ποιος από σας γράφει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του σε ημερολόγιο, με αφορμή το μάθημα λογοτεχνίας για την Άννα Φρανκ, δεν μου σήκωσε κανείς τους το χέρι. Πιθανόν γιατί το ημερολόγιο απαιτεί ενδοσκόπηση και εσωτερική συνομιλία, που δεν ευδοκιμεί ανάμεσα στα νέα παιδιά που κάνουν το παν για να απασχολούν το νου τους και την ψυχούλα τους σε εφήμερα και επιδερμικά πράγματα.
Ο Σταμάτης Σουφλέρης αξιοποίησε το εύρημα τού ημερολογίου δίνοντας πνοή στην τελευταία ίσως γενιά που το χρησιμοποιούσε αφειδώς. Χρησιμοποιεί με επιδεξιότητα όλα τα πλεονεκτήματα που του προσφέρει το ημερολόγιο: πρωτοπρόσωπη αφήγηση, προσωπικό ύφος, συνειρμικό λόγο, χαλαρότητα δομής.
Μη λησμονούμε ότι τα ημερολόγια του καθενός αποτελούν προσωπική εκμυστήρευση, δεν προορίζονται για κοινοποίηση ή για δημοσίευση. Η οπτική γωνία, μάλιστα, του αφηγητή ταυτίζεται με την προσωπική. Η λογοτεχνική τους όμως αξιοποίηση αποτελεί έναν εξαιρετικό τρόπο αφηγηματικής πλοκής, χωρίς το φίλτρο της συστολής ή του αυτοπεριορισμού του συντάκτη. Αυτό το εκμεταλλεύεται στο έπακρο ο Σταμάτης. Έτσι, ξετυλίγει το κουβάρι των αναμνήσεων της κεντρικής ηρωίδας, της Ελένης, η οποία στον παροντικό χρόνο του μυθιστορήματος είναι απούσα. Παραδίδει μεταθανάτια το ημερολόγιο στη φίλη της θέλοντας να το παραδώσει στη συλλογική μνήμη της παρέας, πάντα σε ένα μεταφυσικό για την ίδια χρόνο.
Οι τρεις κεντρικοί ήρωες του μυθιστορήματος, στο λίγο παράταιρο παρεάκι του, είναι η παρούσα-απούσα Ελένη, η οποία πλαισιώνεται από τη Μάρω και τον Πέτρο.
Το βιβλίο αποτελεί ύμνο στη γυναικεία φιλία, όπως ακριβώς είναι, με τα πάνω της και τα κάτω της, όπως επίσης και στην ανιδιοτελή φιλία -χωρίς τη νόθευση του λανθάνοντος ερωτισμού- ανάμεσα στις δυο ηρωίδες και τον ομοφυλόφιλο Πέτρο, ο οποίος αποτελεί ένα είδος μέντορα των δύο κοριτσιών
Το μυθιστόρημα μπορεί να ξεκινά με απώλεια ζωής -εδώ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί περίτεχνα τα αφηγηματικά φλασμπάκ-, στην καρδιά του όμως διανθίζεται με μικρούς διάσπαρτους ύμνους σ’ αυτό το υπέρτατο αγαθό, τη ζωή.
Είναι ένα μυθιστόρημα που σε αναγκάζει να το προσεγγίσεις με όλες σου τις αισθήσεις, ένας μακρύς περίπατος σε μια ανεπίστροφη εποχή, όχι ρομαντική και εξιδανικευμένη αλλά ποτισμένη από ανθρώπινες αδυναμίες και πάθη.
Η πρωταγωνίστρια μιλά για καθημερινά πράγματα, ίσως και τετριμμένα, τα οποία όμως χρησιμοποιούνται για να αναδείξουν τη μάλλον δραματική κατάσταση του προσωπικού «είναι» και του κοινωνικού «γίγνεσθαι», όπως τη βιώνουν όλοι σχεδόν οι ήρωες του βιβλίου.
Η τέχνη, ωστόσο, της συγγραφής πρέπει να αναζητηθεί στη γνώση και στον τρόπο αφήγησης και όχι στα γεγονότα αυτά καθαυτά. Αυτά δίνουν πνοή στο φαινομενικά ασήμαντο και το μετουσιώνουν σε σύμβολο ή του προσδίδουν αλληγορική αξία. Κι εδώ ο Σταμάτης Σουφλέρης τα καταφέρνει περίφημα, γιατί το ημερολόγιό του έχει ιδιαίτερα φροντισμένες τις εσωτερικές του συστοιχίες, εφόσον προορίζεται για μυθιστορηματική αφήγηση.
Η ζωή των ηρώων σηματοδοτείται από μια σειρά από εφήμερους και ανεκπλήρωτους έρωτες και είναι γεμάτη από το στοιχείο της αδιάκοπης ανησυχίας και αναζήτησης, αλλά συνάμα του απαιτητικού και ανικανοποίητου. Συγκρούσεις και αντιφάσεις νοθεύουν το γνήσιο συναίσθημα και δυσκολεύουν το σμίξιμο των ανθρώπων. Αλλά ποιος είπε ότι είναι εύκολες οι ανθρώπινες σχέσεις;
Οι πρωταγωνιστές δεν μεμψιμοιρούν για οικονομικά αδιέξοδα. Τα περισσότερα αδιέξοδά τους πηγάζουν από τον δεισλειτουργικό απεγκλωβισμό τους από την εφηβεία, μια εφηβεία που γεννάει την ανεμελιά και την απουσία αυτοαπολογίας για τις προσωπικές ευθύνες.
Το εύρημα της απώλειας του ημερολογίου για τέσσερα χρόνια σηματοδοτεί το πέρασμα στην εν τέλει ανέφικτη ενηλικίωση. Η μετάβαση αυτή είναι επώδυνη και δύσκαμπτη. Οι ήρωες προσπαθούν να χωρέσουν πολλά στη ζωή τους, τα περισσότερα όμως απ’ αυτά παραμένουν αναφομοίωτα, πλημμυρίζουν τα άγνωστα «θέλω» τους και υπογραμμίζουν την ανωριμότητα της παρατεταμένης εφηβείας τους. Η συλλογική μοναξιά, αχανής και περιρρέουσα, κατακλύζει τις περισσότερες σελίδες του μυθιστορήματος.
Το βιβλίο εστιάζει στις εντάσεις των φύλων, στα πάθη και τους πόθους τους, στα ανεκπλήρωτα όνειρα τους, στις κρυφές επιθυμίες τους. Τα μπόλικα ενσταντανέ του ημερολογίου είναι μικρές σκηνές που εξελίσσονται κινηματογραφικά. Κυρίαρχο στοιχείο τους είναι το ρήμα. Έτσι αναδεικνύεται η πράξη, η δράση, με λίγα λόγια η θεατρικότητα των κειμένων. Οι μεν εικόνες ενισχύουν τα κείμενα, τα δε κείμενα προβάλλουν τις εικόνες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο είναι σαν να εξελίσσεται μια πραγματική σκηνή μπροστά στον αναγνώστη.
Το βιβλίο έχει λοιπόν στοιχεία έντονης θεατρικότητας, η ιστορία εκτυλίσσεται μέσα από πληθώρα διαλόγων που χαράζουν πάνω στον καμβά του μυθιστορήματος τα υπαρξιακά χνάρια των ηρώων, που άλλοτε περιχαρακώνονται στα προσωπικά τους αδιέξοδα και άλλοτε επενδύουν σε μια ειλικρινή και ανυπόκριτη φιλία.
Το μυθιστόρημα χαρίζει επίσης και ποιοτικές προτάσεις κουλτούρας. Χάρηκα γιατί οι περισσότερες μουσικές επιλογές των ηρώων με βρίσκουν σύμφωνο, (ο Σταμάτης υπογραμμίζει τη σχεδόν εμμονική αγάπη της Μάρως στον Μανό Χατζηδάκι ως συνθέτη και ως προσωπικότητα), όπως σύμφωνο με βρίσκουν και οι κινηματογραφικές επιλογές που κινούνται ανάμεσα στον λυρικό Βέντερς μέχρι τον ιδιοφυή και ατμοσφαιρικό Ταρκόφσκι. Προτείνει επιπλέον ενδιαφέροντα βιβλία που ανταλλάσσουν μεταξύ τους οι ήρωες, ενώ μας ξεναγεί σε στέκια κοσμικά ή γραφικά μιας ιδιαίτερης Αθήνας και όχι μόνο. Μας παίρνει μαζί του στους περιπάτους και στα ταξίδια των ηρώων. Κύθηρα, Κρήτη, Σαντορίνη, Πάρος, Λέσβος, Σκύρος Μύκονος, Νάξος, Σύρος είναι μερικοί από τους προορισμούς της δράσης.
Το μυθιστόρημα αποτελεί μια σύνθεση πολλών αφηγηματικών τρόπων με κυρίαρχο τον ρεαλισμό. Δεινός χειριστής του λόγου ο Σταμάτης επενδύει τους διαλόγους με φυσικότητα και χιούμορ. Διαβάζοντας το βιβλίο γινόμαστε κι εμείς μέλος της παρέας των ηρώων του και όχι απαραίτητα βουβό. Κι αυτό είναι ίσως το πιο θελκτικό του στοιχείο.
Σας εύχομαι καλή ανάγνωση και στο βιβλίο μακροημέρευση.
• Μάθετε περισσότερα για το βιβλίο, διαβάστε τις 20 πρώτες σελίδες του,
αποκτήστε το εύκολα, εδώ:
http://www.anemosekdotiki.gr/pezografia/gia-panta.html
