Πραγματικά είναι σπάνιο στις μέρες μας και μάλιστα από γυναίκα συγγραφέα να γραφτεί ένα τέτοιο αριστούργημα – πέραν το κλασσικών κυριών όπως η Μαρία Πολυδούρη, η Διδώ Σωτηρίου, η Ζωρζ Σαρή, η Λίλη Ζωγράφου, η Μαρία Ιορδάνου, η Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου, η Αλκυόνη Παπαδάκη, στην παρέα από σήμερα προστέθηκε και η Άννη Παπαθεωδόρου με το πρώτο μέρος της τριλογίας της “ΕΥΤΟΠΙΑ – Τα χρόνια του Μανιφέστου”.
Τα λόγια που θα ακολουθήσουν θα είναι περισσότερο λόγια ενός κινηματογραφιστή στο πως θα ήθελε να είναι η τελική εικόνα του, παρά ενός απλού αναγνώστη. Αυτή άλλωστε είναι και η δουλειά μου: Να προβάλλω εικόνες και να δημιουργώ από το μηδέν φαντασίες!
Tο μέλλον της ανθρωπότητας σκοτεινό και περιτριγυρισμένο από την συνεχή παρακολούθηση των δυναστών της. Οι ήρωες προσπαθούν να καταπιαστούν από τα επεισόδια που παίζονται τριγύρω τους. Επεισόδια πρωτίστως κοινωνικά και δευτερευόντως πολιτικά. Και αυτό η Άννη Παπαθεοδώρου το θέτει εξ’ αρχής, στο πρώτο της κεφάλαιο με τίτλο “Η Οικογένεια”. Μια οικογένεια που παλεύει στο αποδεκτό και στο απαράδεκτο. Στο κατανοητό και ακατανόητο, στο συρμό και εκτός συρμού, στο τι είναι σωστό και τι λάθος, τι ηθικό και τι ανήθικο, τι ελεύθερο και τι ανελεύθερο. Σε γενικές γραμμές ο αναγνώστης απλά μπαίνει σε μια κατάσταση που την βιώνει εμμέσως πλην σαφώς ή καλύτερα άλλοτε απόλυτα και άλλοτε πιο επιφανειακά – σε μια κατάσταση θα λέγαμε αγωγής και ταυτόχρονα αντιαγωγής.
Πρωταρχικό ρόλο σε μια οικογένεια έχουν τα παραδείγματα και όχι οι συμβουλές. Έτσι πολλές φορές αφήνουμε να ξεσπάσει η συσσωρευμένη νευρικότητα και αγανάκτηση, πληγώνουμε τους άλλους και χωρίς να το καταλάβουμε πληγωνόμαστε κι εμείς διπλά. Η αγάπη απουσιάζει και όταν απουσιάζει η ανιδιοτελής αγάπη τότε το πρόβλημα μέσα στην οικογένεια εξωτερικεύεται για να καταλήξει να γίνει πρόβλημα της κοινωνίας.
Ο Μάνος και η Άννα ξεκινούν τη ζωή τους στην κρίση. Σε ποια κρίση; Σε μια κοινωνική κρίση σίγουρα και σε χρόνο δεύτερο – οικονομική κρίση. Χάνοντας την ανθρωπιά μας, την αγάπη και καταλύοντας τις ηθικές αξίες η κοινωνία γίνεται πιο ευάλωτη σε πολιτικά διαστροφικά συμφέροντα που απώτερο σκοπό έχουν την απόλυτη εξουσία και επιβολή. Σωστά λοιπόν η Άννη Παπαθεοδώρου στήνει το συγγραφικό της οικοδόμημα αρχίζοντας από την οικογένεια. Από τους γονείς και τα παιδιά – την αρχή των πάντων. Με φράσεις που πίσω τους κρύβουν – τουλάχιστον εγώ αυτό αντιλαμβάνομαι στην αρχή – μια υπόκωφη οικογενειακή εχθρότητα, αδιαφορία και υποκρισία. Το κακό αυτό συσσωρεύεται, γίνεται κοινωνικό κακό και τα κέντρα εξουσίας το εκμεταλλεύονται. Πως;
Εύκολα! Δημιουργώντας αρχικά μια παραπαίουσα δημοκρατία επιτρέποντας το παρακράτος να πάρει τη θέση του κράτους . Το παρακράτος σχεδιάζει νόμους και το κράτος τους ψηφίζει και τους εφαρμόζει κι έτσι στην προαναφερόμενη παθογενή πλέον κοινωνία συσσωρεύονται η φτώχεια κι εξαθλίωση, η εγκληματικότητα, ο εθνικισμός και η τρομοκρατία. Τι αποτελεί το σύγχρονο παρακράτος; Μα φυσικά οι τράπεζες αρχικά, οι διάφοροι οικονομικοί οίκοι αλλά και οι πολυεθνικές εταιρείες. Είμαστε εδώ έτοιμοι να σας κατασπαράξουμε. Αυτό μας λένε!
Αν όλα αυτά τα συνταιριάξουμε σε ένα ευρύτερο διεθνιστικό πλαίσιο θα δούμε πως οδηγούμαστε αργά και σταθερά σε μια μεθοδευμένη και διαρκεί οικονομική κρίση προς όφελος της παγκοσμιοποίησης ή καλύτερα προς όφελος της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Κι αυτό γιατί η κοινωνία είναι σαθρή!
Τούτη η σταδιακή παγκοσμιοποίηση της οικονομίας καταφέρνει να δημιουργήσει ένα χάσμα ανάμεσα στις πλούσιες χώρες που κινούν τα νήματα του διεθνισμού και στις φτωχές και υπανάπτυκτες που υποχρεώνονται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και απλά παρακολουθούν τις παγκόσμιες εξελίξεις .Βλέπουμε λοιπόν πως παρατηρείται μια τεράστια συγκέντρωση πλούτου στις χώρες του δυτικού κόσμου , η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση, κυρίως πολιτική και μετέπειτα οικονομική, των υπολοίπων χωρών. Οι τράπεζες και οι πολυεθνικές εταιρίες αναδεικνύονται σε ρυθμιστικό παράγοντα της οικονομικής σταθερότητας και πορείας , ενώ οι τοπικές οικονομίες αποδεικνύονται εντυπωσιακά ευάλωτες σε κάθε ελεγχόμενη παγκόσμια οικονομική κρίση , φανερώνοντας την αδυναμία τους να ελέγξουν την δήθεν οικονομική τους πρόοδο , αλλά και την εξάρτησή τους από τους διεθνείς κολοσσούς που διαχειρίζονται την εξόρυξη του πετρελαίου , του χρυσού , του φυσικού αερίου , τη διάθεση των ενεργειακών πόρων και των χρηματικών αποθεμάτων των τραπεζών και των ασφαλιστικών εταιριών, για να φτάσουμε από την βία των όπλων στη βία της επιβολής. Κι αν η άρνηση εξακολουθείτε τότε τα όπλα θα βρουν την λύση απλά για να δηλώσουν κυριαρχία δίχως να πέσει ούτε μια σφαίρα. Βάσει λοιπόν των οικονομικών συμφερόντων κι ανάλογα με το τι θα πουν οι τραπεζικοί κολοσσοί οι πλούσιες χώρες διαμορφώνουν και την εξωτερική τους πολιτική. Απλά και όμορφα μέσω των διεθνών οργανισμών και συχνά με το πρόσχημα της διατήρησης της ειρήνης και της σταθερότητας επεμβαίνουν στην πολιτική ζωή των δήθεν αδύναμων οικονομικά χωρών επιβάλλοντας το δικό τους καθεστώς διαμορφώνοντας έτσι την πορεία τους. Αποτέλεσμα – το οποίο το ζούμε ειδικότερα εδώ στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια… Να απεμπολήσουν αυτές οι αδύναμες χώρες τα κυριαρχικά τους δικαιώματα όπως η ελευθερία, η αυτοδιάθεση και η ανεξαρτησία.
Έχοντας ως στόχο το σύστημα αυτό να επιφέρει την ομοιογένεια και την ομοιομορφία του τρόπου σκέψης και ζωής όλων των ανθρώπων με πρότυπο το δυτικό καταναλωτισμό , ο οποίος συντηρεί και ενισχύει αρχικά το τραπεζικό σύστημα και εν συνεχεία τις πολυεθνικές εταιρίες . Με το σύνθημα “The west is the best” μεγάλωσαν οι γονείς μας την δεκαετία του 60, με τις περισσότερες χώρες της Αφρικής να καταληστεύονται, τις περισσότερες χώρες της λατινικής Αμερικής να καταδυναστεύονται κι ένα μεγάλο μέρος των χωρών της Ασίας να μεταμορφώνονται σε τέρατα πρόσκαιρων οργίων. Καθημερινές εικόνες ως παραδείγματα; Η παγκοσμιοποίηση του ποδοσφαίρου, που από αθλητικό ψυχαγωγικό θέαμα μετατράπηκε σε χρηματικό πλυντήριο. Άλλο ένα παράδειγμα αποτελεί η ώθηση προς την υπερκατανάλωση σε είδη που είναι υπερβολικά ως και άχρηστα και φυσικά με σύμμαχο την απόλυτη κυριαρχία της διαφήμισης . Ακόμα και η ομοιογένεια της μουσικής και της ψυχαγωγίας αποτελούν κάποιες από τις εκδηλώσεις αυτής της απόπειρας λείανσης των ιδιαιτεροτήτων των λαών και της επιβολής κοινών ενδιαφερόντων και ασχολιών που έχουν όλες ένα στόχο: την κατανάλωση. Και αυτή η κατανάλωση έχει ένα και μοναδικό στόχο: την εξάλειψη της ανθρωπιάς και την εξαφάνιση της αγάπης!
Τούτη η ομοιογένεια του τρόπου ζωής έχει άμεσο αντίκτυπο και στις αξίες που ρυθμίζουν αυτό που ονομάζουμε εθνική υπόσταση. Αρχές όπως η παράδοση , η πατρίδα και ιδανικά όπως ο πατριωτισμός και η εθνική αυτογνωσία υποβαθμίζονται στο όνομα μιας ομοιογένειας , ενώ συχνά παρουσιάζονται ως εμπόδια και ανασταλτικοί παράγοντες της προόδου μιας χώρας , με αποτέλεσμα οι λαοί να χάνουν το εθνικό τους “χρώμα”, να απομακρύνονται από τις ρίζες και τη γλώσσα τους και να αλλοτριώνονται . Ταυτόχρονα από την άλλη να εμφανίζονται έντονα φαινόμενα αναζωπύρωσης του εθνικισμού σε χώρες που διαφαίνεται ο κίνδυνος της ολοκληρωτικής τους αφομοίωσης . Σε αυτές τις περιπτώσεις οι λαοί αναδιπλώνονται και συσπειρώνονται γύρω από εθνικιστικά ιδεολογήματα . Επιπλέον , ο φόβος της πολιτισμικής αλλοτρίωσης γεννά έναν νέο τύπο ρατσισμού, ο οποίος δεν βασίζεται σε ευγονικές βάσεις, αλλά θέτει ως όρο του την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς και ιδιαιτερότητας κάθε λαού .
Διαβάζοντας ένα βιβλίο είτε είναι μυθιστόρημα, είτε δεν είναι χρειάζεται να σκεφτόμαστε έννοιες και νοήματα που κρύβονται πίσω από τις λέξεις. Αυτό η Άννη Παπαθεοδώρου το καταφέρνει απόλυτα μεταμορφώνοντας ένα μυθοπλαστικό κείμενο σε ένα φιλοσοφικό πόνημα σκέψης και επαγρύπνησης.
Ο Μάνος και η Άννα ξεκινούν τη ζωή τους στην κρίση, σε έναν κόσμο που κατακλύζεται από υπερπληθυσμό, μετανάστευση, οικονομική ανισότητα και κοινωνική παθογένεια. Μέσα σε ένα σκηνικό οικονομικής και πολιτικής τρομοκρατίας προσπαθούν να δημιουργήσουν την οικογένειά τους και να χτίσουν τη ζωή τους. Γνωρίζουν πως εσωτερικά η ψυχή τους έχει έναν υπόκωφο πικρό πόνο αλλά και συνεχή φόβο. Χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα αποσπάσματα: όπως της σελ 148… ή ακόμα προχωρώντας μέσα στο κείμενο, όταν οι ήρωες αρχίζουν και ξεδιπλώνουν στο χαρακτήρα τους – για να χρησιμοποιήσω έτσι και κινηματογραφικές έννοιες – την λεπτή ειρωνεία τους, τους συμβολισμούς στο λόγο τους, το διδακτικό τόνο τους βγάζοντας πολλές φορές μια θεατρικότητα σε συνάρτηση με τον ρεαλισμό και την υποβολή της υπαινικτικότητας αφήνοντας πάντοτε την αίσθηση του τραγικού μέσα από ουσιώδεις διαλόγους και νοηματικούς μονολόγους. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα στη σελ. 165… ή το κομμάτι ενός διαλόγου στη σελ. 320 ή πηγαίνοντας πίσω στη σελ 151 που εμπεριέχει μια σπουδαία αναφορά για τον Λουκά…
Τι να πει κανείς και τι να αναλύσει έχοντας ένα χαρακτήρα σαν τον Λουκά – θα σας αφήσω να τον ανακαλύψετε μόνοι σας. Για να σας βοηθήσω θα επαναλάβω αυτό που προείπα. Δείτε πίσω από τις λέξεις. Και στον συγκεκριμένο χαρακτήρα πίσω από τις λέξεις κρύβονται οι εγκληματικές πολυεθνικές οργανώσεις των φαρμακευτικών εταιρειών και όχι μόνο…
Όμως οι ήρωες, το κοινωνικό περιβάλλον τους… σε μια παράλογη πραγματικότητα την οποία ζούνε δεν αντιδρούν όταν πρέπει. Κανείς δεν αντιδρά. Γιατί άλλωστε…;
Όποιος αντιδρά και παρουσιάζει την αλήθεια θα στιγματιστεί ως γραφικός, συνωμοσιολόγος, επικίνδυνος αναρχικός, αντικοινωνικός, παράνομος, τσιμπλιάρης και μπαχαλάκης. Εμφανίζει λοιπόν το βιβλίο έναν κεντρικό προβληματισμό: Την σύγκρουση ανάμεσα στην ασφαλή υποταγή και την επικίνδυνη ελευθερία. Αρκετά ξεκάθαρο ζήτημα, που στις περισσότερες των περιπτώσεων θα συμφωνούσαμε πως αξίζει η προσπάθεια μιας επανάστασης για το μέγιστο αγαθό της ελευθερίας ενάντια στους καταπιεστές και στους ολιγάρχες. Το μεγάλο όμως πρόβλημα εμφανίζεται στο, πώς θα είναι αυτή η σύγκρουση; Η αυτοδικία δείχνει να είναι η μοναδική λύση αφού η πνευματικότητα και η γραφή σε τούτο τον κόσμο είναι σκουπίδι που εξυπηρετεί τους υπανθρώπους του ολιγαρχισμού. Από την στιγμή που κανένα δικαστήριο δεν πρόκειται να απονείμει αυτό που αξίζει στους καταχραστές της εξουσίας, μιας και οι ίδιοι ελέγχουν τις δικαστικές αρχές, ποιο άλλο μέσο απομένει παρά η ατομική δράση. Για να περιπλεχθούν ακόμα περισσότερο τα πράγματα – όσο κι αν ιστορικά θαυμάζουμε, αναγνωρίζουμε και τιμούμε την αναγκαιότητα των τυραννοκτόνων, από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα μέχρι τον σύγχρονο υποψήφιο τυραννοκτόνο Παναγούλη, κανείς μα κανείς από κάθε έναν προσωπικά – από εσάς δηλαδή – δεν θα συμφωνήσει σε αυτή την πράξη αν πρόκειται να την εκτελέσει προσωπικά ο ίδιος. Τότε είναι που βλέπουμε πόσο συγκρουόμενες είναι οι κοινωνικές απαιτήσεις με τις προσωπικές στάσεις. Ο κάθε αυτοδίκης χρειάζεται να είναι ένας καλλιεργημένος στοχαστής με αναπτυγμένη την αριστοτελική λογική, να ερωτεύεται, να χορεύει, να μονολογεί, κρύβοντας βαθιά μέσα του έναν ευαίσθητο ποιητή.
Αν η ΕΥΤΟΠΙΑ έπεφτε στα χέρια μου ως σενάριο θα αποζητούσα αυτό ακριβώς: την ποιητική πλευρά του κάθε χαρακτήρα που θα οδηγηθεί στον δρόμο προς την Ανατροπή και την Αντίσταση.
Δεν θα σας κουράσω περισσότερο. Η ΕΥΤΟΠΙΑ της Άννης Παπαθεοδώρου δεν είναι μυθιστόρημα αλλά μια πραγματικότητα. Ένα αριστούργημα που η κάθε λέξη γίνεται πλάνο και οι πολλές συνθέτουν μια σκηνή για να βγει μια καλοδεμένη κινηματογραφική ταινία. Μια πραγματικότητα που την βλέπεις στο χαζοκούτι των μαζικών σκουπιδιών, στα ράφια των βιβλιοπωλείων που κρεμασμένα δεν έχουν την γνώση αλλά την ελαφριά δυσωδία μιας σκοτωμένης βρωμούσας, κι επειδή όπως έλεγε και ο Ρήγας Φεραίος, Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά, ολοκληρώνω με τα εξής:
Κυρίες και Κύριοι των κέντρων εξουσίας του Μανιφέστου της ΕΥΤΟΠΙΑΣ – και το λέω ειρωνικά διότι Κύριος ή Κυρία είναι τίτλος τιμής και όχι ένα πρόθεμα ενός εκτελεστή… ΘΑ ΣΑΣ ΤΣΑΚΙΣΟΥΜΕ! Αυτό που η Άννη στην ΕΥΤΟΠΙΑ εύκολα και αριστοτεχνικά επεξεργάζεται και μας παρουσιάζει, τους απαντά η ίδια και συνάμα όλοι οι υπόλοιποι όσοι πιστεύουμε σε ένα όραμα, πως δεν θα σας περάσει. ΘΑ ΣΑΣ ΤΣΑΚΙΣΟΥΜΕ! Διότι πάντα θα υπάρχουν αυτοί που θα πουν ΟΧΙ και θα προβάλλουν το ΝΑΙ στην μάχη κατά της αδικίας, των ανισοτήτων και των διακρίσεων που απορρέουν από την ταξική δομή της καπιταλιστικής κοινωνίας ενός αισχρού νεοφιλελευθερισμού. Θα είμαστε μαζί με αυτούς που θα πουν το ΝΑΙ στην κοινωνική ισότητα, την φιλία και την συνεργασία ανάμεσα στα έθνη και τους λαούς, με σεβασμό στην κουλτούρα κάθε λαού και θα τσακίσουν κάθε αντίθετο προς αυτό, θα είμαστε με το ΝΑΙ στον αγώνα για ουσιαστική παιδεία, εκπαίδευση και μόρφωση που να αφορά όλα τα μέλη μιας κοινωνίας, ενάντια σε κάθε είδους σκοταδισμού είτε εθνικιστικού, είτε θρησκευτικού. Ο μέγιστος Οδυσσέας Ελύτης μας το φώναξε: “Από εμάς θα εξαρτηθεί ο παράδεισος ή η κόλαση που θα χτίσουμε. Η μοίρα μας βρίσκετε στα χέρια μας”. Τούτη η κοινωνία κάποια στιγμή πρέπει να ενοποιηθεί, να γίνει συμπαγής, μια γροθιά λαμβάνοντας υπόψη της το λόγο των ποιητών της και των πεζογράφων της – παλαιούς και σύγχρονους.
Αγαπητή Άννη σε ευχαριστώ για το ταξίδι!
