«Έχουμε πράγματι δυνατότητα επιλογής;» με ρώτησε προ ημερών μια φίλη. «Ή είμαστε έρμαια των συνθηκών, των συμπτώσεων και της τύχης;»
Αφορμή για τη συζήτησή μας ήταν ένα κείμενο για την μοναξιά και για την επιλογή της μοναχικότητας. Μεταμεσονύχτια κουβέντα με φιλοσοφική διάθεση. Διανύουμε τη δεύτερη εφηβεία μας και προσπαθούμε να απαντήσουμε τώρα στα μεγάλα προβλήματα τής ζωής. Με την πείρα όμως και την «σοφία» που δίνουν τα παραπανίσια χρόνια στην πλάτη μας.
Αλλά έχουμε πράγματι δυνατότητα επιλογής; Αυτής της επιλογής, που όλοι λένε και όλοι επαναλαμβάνουμε. Αυτήν την περίφημη δυνατότητα επιλογής, την έχουμε στ’ αλήθεια;
Δυνατότητα επιλογής -λέω εγώ- έχει ο ελεύθερος άνθρωπος. Κι εμείς δεν είμαστε ελεύθεροι. Δεν είμαστε ελεύθεροι πραγματικά. Η δυνατότητά μας περιορίζεται από την ελευθερία μας. Είναι αντίστοιχη ή ευθέως ανάλογη με αυτήν.
Και τι σημαίνει επιλογή; Διαλέγω ένα, ανάμεσα σε διαφορετικά πράγματα, λύσεις, δρόμους, και ό,τι άλλο. Γι’ αυτό και κάποιες φορές λέμε: Δεν έχω επιλογή. Όταν ο δρόμος είναι ένας, τότε είναι μονόδρομος, έτσι δεν έχεις δυνατότητα να διαλέξεις, δεν έχεις επιλογή. Αυτό είναι το εύκολο. Τόσο εύκολο, που κάποιοι από μας θα προτιμούσαν ίσως να μην έχουν επιλογή. Η αλήθεια είναι πως αυτό το έχω αρκετές φορές ευχηθεί στη ζωή μου: το να μην είχα επιλογή δηλαδή. Γιατί η επιλογή είναι το δύσκολο. Η ανάγκη επιλογής που προκύπτει όταν βρεθούμε σε σταυροδρόμι. Αυτό το ρημαδιασμένο το σταυροδρόμι, που κανείς δεν ξέρει που οδηγεί. Και που δυστυχώς ποτέ δεν μαθαίνεις που οδηγούσε ο άλλος δρόμος: εκείνος που δεν πήρες.
Κάποιες φορές αναρωτιέμαι ποιος είναι πιο τυχερός. Αυτός που αβασάνιστα, απροβλημάτιστα και χωρίς σκέψη ακολουθεί τον μονόδρομό του ή αυτός που βασανίζεται κάποιες στιγμές, γιατί καλείται να διαλέξει έναν δρόμο από τους παραπάνω από έναν, που ανοίγονται μπροστά του; Όσο κι αν το πρώτο είναι το εύκολο, το δεύτερο είναι που σε κάνει ελεύθερο άτομο. Η απόφαση που πρέπει να είναι δική σου, σου, προσφέρεται από την ελευθερία που έχεις. Γιατί πόσο ελεύθερος είναι ο άνθρωπος που δεν έχει επιλογές; Που δεν του δίνονται; Πόσο ελεύθερος είσαι όταν ο δρόμος σου είναι ένας, ήδη χαραγμένος και προδιαγεγραμμένος; Δεν είσαι καθόλου.
Ελευθερία σημαίνει το δικαίωμα της επιλογής. Όσο πιο πολλές επιλογές μπορείς να κάνεις στη ζωή σου, τόσο πιο ελεύθερος είσαι. Δεν έχει σημασία πόσο θα χρησιμοποιήσεις αυτήν την ελευθερία, ούτε αν αυτή θα είναι προς όφελός σου. Σημασία έχει πως είσαι ελεύθερος. Επιλογή και ελευθερία είναι ποσά, ευθέως ανάλογα.
«Όμως δεν εξαρτώνται όλα από τις επιλογές μας», επέμενε η φίλη μου. «Κάποιες φορές αισθάνομαι», είπε «πως είμαι έρμαιο της τύχης. Καρυδότσουφλο που το πάει το κύμα όπου εκείνο αποφασίζει».
«Ναι, λέω, αυτό συμβαίνει όταν δεν έχεις επιλογές. Όταν το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να αφεθείς στον χείμαρρο που σε παρασέρνει, είναι γιατί δεν είχες επιλογή. Και δεν είχες γιατί δεν σου δόθηκε αυτή η ελευθερία».
Όλη μας η ζωή είναι γεμάτη αποφάσεις. Γεμάτη αποφάσεις και επιλογές. Επιλογές μεταξύ πραγμάτων, ανθρώπων, επαγγελμάτων, σπουδών, προσωπικών σχέσεων. Και είναι αυτές οι επιλογές που καθορίζουν την ζωή μας, το μέλλον μας, την πορεία μας. Και το κόστος αυτών των επιλογών το πληρώνουμε πάντα. Γιατί όλες οι επιλογές έχουν κόστος. Το κόστος τής χαμένης ευκαιρίας που δεν είναι άλλο, από την επιλογή που δεν έκανες. Τον δρόμο που δεν διάλεξες. Την πορεία που δεν ακολούθησες. Την ευκαιρία που δεν άρπαξες. Που πάντα θα κλαις γι’ αυτήν, έστω και αν δεν ξέρεις αν ήταν ευκαιρία πραγματικά, ούτε που θα σε οδηγούσε.
Πόσο ελεύθερο είναι το παιδί στην Αφρική; Το παιδί που γεννήθηκε στη φτώχεια και στη μιζέρια. Μονόδρομος είναι η ζωή του. Καμία επιλογή δεν του δίνεται. Θα μεγαλώσει στερημένα, θα αναπτυχθεί καχεκτικά, θα έχει προβλήματα υγείας (αν καταφέρει να επιβιώσει), ίσως και προβλήματα νοητικά, δεν θα σπουδάσει, δεν θα μάθει καν γράμματα, θα συνεχίσει μία μίζερη και στερημένη ζωή, ίσως φέρει στον κόσμο παιδιά που θα ακολουθήσουν την δική του πορεία και θα φύγει από αυτή τη ζωή, χωρίς να έχει ζήσει τίποτα και χωρίς να έχει αφήσει τίποτα. Αυτό το παιδί ναι, είναι έρμαιο. Είναι έρμαιο της τύχης, που το έστειλε να γεννηθεί σε αυτό το μέρος του κόσμου.
Πόσο ελεύθερος είναι ο άνθρωπος που από τη στιγμή που γεννιέται βομβαρδίζεται από γονείς, δασκάλους, φίλους, κοινωνία με συγκεκριμένα πρότυπα; Πόσο ελεύθερος είναι ο άνθρωπος που όλη του τη ζωή την περνάει κυνηγώντας αυτά που από μικρό του έχουν βάλει στο μυαλό πως είναι σωστά; Μονόδρομος είναι η ζωή του. Θα μεγαλώσει, πασχίζοντας να φτιάξει τη ζωή του κατά τα κοινωνικώς αποδεκτά. Θα μεγαλώσει με αξίες και αγωνίες, που δεν ξέρει και δεν θα μάθει ποτέ αν είναι δικές του. Θα μεγαλώσει αναζητώντας την ευτυχία, όπως του έχουν άλλοι διδάξει πως πρέπει να είναι. Γιατί πόσο εύκολο είναι να ξεφύγουμε από τα κοινωνικά στερεότυπα μιας εποχής; Από τα πρότυπα που η κοινωνία γύρω μας, μας καλλιεργεί μια δεδομένη στιγμή; Δεν είναι. Είμαστε έρμαια της συγκυρίας που μας έστειλε να γεννηθούμε και να μεγαλώσουμε στον συγκεκριμένο χρόνο και χώρο. Αλλά τότε; Αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε και οι δύο.
Μεταμεσονύχτια φιλοσοφική διάθεση και προβληματισμός.
«Που οδεύομεν;» είπα. «Τι μπορούμε να αλλάξουμε;» είπε εκείνη. Τι νόημα έχουν οι επιλογές αφού έτσι κι αλλιώς ανελεύθεροι είμαστε; Προϊόντα και κατασκευάσματα της εποχής μας».
«Όχι!» με ένα στόμα, συμφωνήσαμε. Τότε ποτέ δεν θα άλλαζε τίποτα. Κι αφού εμείς είμαστε σε θέση να σκεφτούμε όλα αυτά, τότε είναι και ο κόσμος όλος. Και όταν τα σκεφτούμε, όταν τα καταλάβουμε, όταν τα συνειδητοποιήσουμε, τότε ναι, κάτι μπορεί να αλλάξει. Τότε ναι, μπορεί κάτι παραπάνω να κατακτήσουμε.
Ένα βήμα την φορά. Κάποιες φορές και άλματα. Έτσι είναι ο κόσμος. Έτσι είναι η ζωή. Μπροστά πάμε. Κι αν ψάχνουμε απαντήσεις, σημαίνει πως είμαστε σε καλό δρόμο. Έστω και μετά τα μεσάνυχτα. Έστω και μετά το πρώτο μισό της ζωής μας.
Ένα μικρό βήμα κάθε φορά… Ένα σταυροδρόμι κάθε φορά. Μια νέα αρχή κάθε φορά…
• Επικοινωνήστε με τη συγγραφέα:
https://www.facebook.com/anapandorou?ref=br_rs
• Σχετικοί σύνδεσμοι:
http://www.anemosekdotiki.gr/pezografia/eutopia.html
http://www.anemosekdotiki.gr/syggrafeis/pezografia/anni-papatheodorou.html
