Γράφει η Αικατερίνη Τεμπέλη συγγραφέας-ψυχολόγος
Θα σας μιλήσω για την “Τελευταία στάση”. Το νέο βιβλίο της κυρίας Βάσως Ζαφειροπούλου. Θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω το ψυχολογικό προφίλ των ηρώων της, μιας κι είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντες και σίγουρα στις σκέψεις και τις πράξεις τους πολλές-οί θα βρουν αναλογίες με δικά τους βιώματα κι άλλοι τόσοι-ες θα ταυτιστούν.
Η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου της Βάσως Ζαφειροπούλου λοιπόν, είναι μια γυναίκα που κάποτε αγάπησε. Πολύ. Βίωσε μιαν αγάπη ανεξίτηλη, βαθιά κι απόλυτη. Τόσο απόλυτη, ώστε να μείνει πιστή σ’ αυτές τις αναμνήσεις, στοιχειωμένη θαρρείς απ’ το παρελθόν της. Ιδανική ερωμένη, θα σκεφτόμασταν, υπέροχα ρομαντική θα τη χαρακτηρίζαμε ίσως, αν και ζει σε μια κυνική εποχή απροσμέτρητων διαψεύσεων.
Ο κόσμος της κατέρρευσε ήδη μια φορά όταν η μητέρα της, της αποκάλυψε ένα μεγάλο μυστικό που την αφορούσε, απ’ αυτά που κακοφορμίζουν συνήθως στις τάχα κανονικές οικογένειες, αλλά αποκαλύπτονται τελικά. Κι έπειτα δέχεται κι άλλο πλήγμα απ’ τον άνθρωπο που ως τότε ήταν το κέντρο της ύπαρξής της. Γιατί φυσικά μας πονάνε οι επιλογές όσων θεωρούμε δικούς μας, κομμάτι μας, όταν δεν μας συμπεριλαμβάνουν:
“Της ήταν αδύνατον να φανταστεί τη ζωή της δίχως να τον βλέπει, να του μιλάει, να τον πιάνει απ’ το χέρι, να περπατάει στο πλάι του αμίλητη, με την ψυχή γεμάτη κι ανάλαφρη. Απ’ την άλλη, όμως, πως να σταθεί εμπόδιο στις φιλοδοξίες του για μόρφωση και καλύτερη ζωή; Για να φεύγει, δεν σ’ έχει τόση ανάγκη όσο τον έχεις εσύ, σκεφτόταν διαρκώς. Κάτι πέθαινε μέσα της καθημερινά” (σελ. 65)
Παγιδεύεται ματαιωμένη λοιπόν σ’ εκείνη τη στιγμή του χρόνου, πιασμένη απ’ την αράχνη της θλίψης της κι ουσιαστικά ακινητοποιείται. Αν και προχωράει η ζωή της, η ίδια απουσιάζει. Επενδύει στη δουλειά της και διάγει ένα μονήρη βίο, ταγμένη σ’ ένα όνειρο που δεν ξεθωριάζει μέσα της. Είναι όμως έτσι;
“Το λάθος των ανθρώπων όπως είπε ο Ηράκλειτος, είναι ότι ερμηνεύουν, πάντα, μονοσήμαντα τις καταστάσεις τις οποίες ζουν. Στην πραγματικότητα όμως πρέπει πάντα να δουν μια δεύτερη πλευρά. Αυτή θα τους κινητοποιήσει να καταλάβουν, ότι υπάρχει μια συσχέτιση αντιθετικών καταστάσεων συνήθως, ότι υπάρχει ενότητα των αντιθέτων”.
Η Ελίνα λοιπόν, μ’ αυτή της τη συμπεριφορά δεν μένει μόνο πιστή στο νεανικό της έρωτα. Ταυτόχρονα κλείνεται κι έξω απ’ τον κόσμο και προστατεύεται. Αμύνεται έτσι, αρνούμενη να πάρει οποιοδήποτε ρίσκο μπορεί να την πληγώσει. Καθήλωση στο τραύμα, όπως θα έλεγε ο Freud. Ανικανότητα του ατόμου να διευθετήσει μέσα του ένα συναισθηματικά υπερφορτισμένο βίωμα. Αλλά κι εδώ χωράει συζήτηση. Να τι έγραψε σχετικά ο πατέρας της ψυχανάλυσης:
“Υπάρχουν άνθρωποι που από ένα τραυματικό γεγονός, το οποίο κλονίζει τα θεμέλια της ως τότε ζωής τους, οδηγούνται σε τέτοια στασιμότητα και απραξία, ώστε να χάνουν κάθε ενδιαφέρον για το παρόν και το μέλλον και να μην εγκαταλείπουν ποτέ την ψυχική τους απασχόληση με το παρελθόν, αλλ’ αυτοί οι δυστυχείς δεν είναι κατ’ ανάγκη νευρωτικοί”.
Δεν είναι νευρωτική λοιπόν, όπως το θέτει ο Freud και φυσικά δεν είναι καταθλιπτική ακόμα κι αν θα μπορούσε κάποιος απ’ όσους αφειδώς και αβασάνιστα προβαίνουν σε διαγνώσεις να πει πως υποβόσκει στη συμπεριφορά της μια λανθάνουσα κατάθλιψη. Είναι εντελώς διαφορετικό συναίσθημα η θλίψη, απ’ την κατάθλιψη και θέλω να το τονίσω αυτό με κάθε τρόπο, γιατί στις μέρες μας υπάρχει μεγάλη παρανόηση. Είναι θλιμμένη σίγουρα η Ελίνα λοιπόν κι είναι οπωσδήποτε δυστυχισμένη. Βολεύεται μεν στην σταθερότητα, την ασφάλεια και τον έλεγχο που της εξασφαλίζει η αναπόληση του παρελθόντος, αλλά παράλληλα βρίσκεται σε συναισθηματικό τέλμα, απ’ το οποίο προσπαθεί να τη βγάλει η στενή της φίλη: “Τα τότε” της λέει “δεν έχουν μέλλον. Ζουν απλώς σαν μέρος του παρόντος. Το παρελθόν υπάρχει μόνο για να το συζητάμε και να το ενσωματώνουμε στο τώρα, όχι για να μας κρατάει δέσμιο στις φανερές και κρυφές του υποσχέσεις”.
Και βέβαια η φίλη της έχει δίκιο, αλλά η Ελίνα, δεν μπορεί να δεχτεί αυτή την οπτική. ‘Οταν μάλιστα τα γεγονότα της ανατρέπουν την καθημερινότητα, όταν στο προσκήνιο εμφανίζεται ένας άντρας που τη διεκδικεί, ο Πέτρος, εκείνη χάνει το βηματισμό της και διχάζεται. Γιατί η οποιαδήποτε αλλαγή φαντάζει επικίνδυνη: την αποσταθεροποιεί και τη βάζει να πλεύσει σε άγνωστα νερά. Την αρνείται λοιπόν. Τι πιο εύκολο; Ψάχνει να βρει αιτίες για να πείσει τον εαυτό της πως δεν πρέπει να προχωρήσει. Κι έτσι αρπάζεται απ’ τα ελαττώματά του Πέτρου, για να εκλογικεύσει την απόφασή της και να τον απορρίψει.
Φυσικά εκείνος δεν είναι τέλειος. Ποιος είναι; Καταλαβαίνει όμως περισσότερα ίσως απ’ ό,τι η ηρωίδα μας φαντάζεται. Κι ένα απόσπασμα θα μας βοηθήσει να την δούμε με τα μάτια του:
“Αυτός είμαι, κυρία μου αναμάρτητη!” αναφώνησε με σπασμένη φωνή κι έγειρε το κεφάλι του πίσω. “Ένας αδύναμος που καταφεύγει σε ψεύτικες λύσεις. Τι καταλαβαίνεις από πάθη εσύ; Εγώ τουλάχιστον κάτι κάνω. Ενώ εσύ προτιμάς τον ψεύτικο κόσμο της σιγουριάς σου. Δικαίωμά σου και δικαίωμά μου!” (σελ. 143)
Και είναι πολύ σωστά όσα λέει εδώ, γιατί βέβαια όταν ζεις κάνεις και λάθη. Αλλά κάνεις και μερικά σωστά. Κι εκτίμησα πολύ το γεγονός πως η κυρία Ζαφειροπούλου τον παρουσιάζει ως εξαιρετικό πατέρα. Είναι όμορφο να παραδεχόμαστε μερικές φορές εμείς οι γυναίκες πως στο γονεϊκό ρόλο μπορούν να διαπρέψουν και οι άντρες.
Έχει κάνει την πορεία του στη ζωή επομένως ο Πέτρος, τα φάουλ του αν θέλετε, για να μιλήσω και με αθλητική ορολογία. Έχει χάσει πολλές γυναίκες από κοντά του- “καμιά πριν από σένα δεν άντεξε” παραδέχεται σε κείνη σε μια έξαρση ειλικρίνειας. Αλλά όπως είπαμε όταν αναφέρθηκα στον Ηράκλειτο, όλες οι καταστάσεις είν΄ αμφίσημες κι η Ελίνα παραδόξως τότε καταλαβαίνει μέσα απ’ τα λόγια του και κάτι για τον εαυτό της:
“Μήπως αυτός που η μοίρα το ‘θελε να τον πρωτοσυναντήσει στην άλλη άκρη της γης, ακολουθούσε το δικό της μονοπάτι ή μάλλον είχε επιλέξει συνειδητά ή ασυνείδητα την ίδια τακτική με κείνη; Να διώχνει από δίπλα του όποια του άρεσε επειδή έτρεμε την απόρριψη;”
Δεν μπορώ να σας αποκαλύψω βέβαια περισσότερα για το πως θα εξελιχτεί η ιστορία τους γιατί έχει νόημα να διαβάσετε το βιβλίο, αλλά μπορώ να τονίσω εδώ πως μερικές φορές τραυματισμένοι όντας όλοι μας από διάφορα ψυχοπιεστικά γεγονότα της ζωής μας, κάνουμε σαμποτάζ στο εαυτό μας. Του στερούμε τη “θεραπευτική ευτυχία”. Έτσι την ονομάζει κάπου η συγγραφέας και μου άρεσε πολύ αυτός ο όρος.
Όλο αυτό το patter n συμπεριφοράς, στην ψυχολογία το λέμε αυτοεκπληρούμενη προφητεία: γαντζωνόμαστε σε μια λανθασμένη πεποίθηση, έχουμε μια αυταπάτη τόσο ισχυρή που μπορεί να επηρεάσει τη ζωή μας. Αν πιστεύουμε με δυο λόγια πως δεν αξίζουμε την ευτυχία, θα κάνουμε ό,τι περνάει απ’ το χέρι μας ώστε να επιλέξουμε τόσο ακατάλληλους συντρόφους που να εκπληρώσουν την πεποίθησή μας κι έτσι να καταλήξουμε πάλι μόνοι και δυστυχείς. Θα συμβεί όμως αυτό στους ήρωες της “Τελευταίας στάσης”; Ή θα κάνουν την υπέρβαση, θα δουν τα προσωπικά τους ελλείμματα και θα τολμήσουν παρ’ όλα αυτά διεκδικώντας ένα καλύτερο αύριο. Ένα κοινό μέλλον; Θα το μάθετε στις σελίδες του βιβλίου.
Εγώ πριν κλείσω θέλω να σας πω πως αυτό το βιβλίο πέρα απ’ όσα είπαμε, έχει και πολλές άλλες αρετές. Θα σας ταξιδέψει κατ’ αρχήν στο μαγευτικό Εδιμβούργο. Και επιπλέον, είναι γραμμένο για ανθρώπους που βλέπουν και πέρα απ’ το στενό τους μικρόκοσμο, που τους απασχολούν τα πολιτικά δρώμενα και που διαθέτουν κοινωνική ευαισθησία. Να το διαβάσετε.
Καλοτάξιδο να είναι σας εύχομαι κυρία Ζαφειροπούλου.
