«Ο υιός του Νείλου», του Εμμανουήλ Γ. Μαύρου, κριτική βιβλίου από τη φιλόλογο Κατερίνα Σχισμένου

Κι όμως πρέπει να λογαριάσουμε κατά πού προχωρούμε,όχι καθώς ο πόνος μας το θέλει και τα πεινασμένα παιδιά μας και το χάσμα της πρόσκλησης των συντρόφων από τον αντίπερα γιαλό~μήτε καθώς το ψιθυρίζει το μελανιασμένο φως στο πρόχειρο νοσοκομείο,το φαρμακευτικό λαμπύρισμα στο προσκέφαλο του παλικαριού που χειρουργήθηκε το μεσημέρι~αλλά με κάποιον άλλο τρόπο, μπορεί να θέλω να πω καθώς το μακρύ ποτάμι που βγαίνει από τις μεγάλες λίμνες τις κλειστές βαθιά στην Αφρική και ήτανε κάποτε Θεός κι έπειτα γένηκε δρόμος και δωρητής και δικαστής και δέλτα~που δεν είναι ποτές του το ίδιο, κατά που δίδασκαν οι παλαιοί γραμματισμένοι,κι ωστόσο μένει πάντα το ίδιο σώμα, το ίδιο στρώμα, και το ίδιο Σημείο,ο ίδιος προσανατολισμός.

Το μυθιστόρημα «Ο υιός του Νείλου», που έγραψε ο Εμμανουήλ Γ. Μαύρος, είναι ένα πολυδιάστατο βιβλίο. Αλλά, ταυτόχρονα, και ένα βιβλίο σεναριακό, με πλοκή που κυλά σαν ταινία. Τρέχει στα μάτια σου με κάθε λεπτομέρεια, έτσι όπως ο σκηνοθέτης έχει τελικά τοποθετήσει με τη δική του αισθητική. Μετά γίνεται μυστικιστικό, καθώς περνά μέσα από τα κανάλια των αιγυπτιακών θρησκειών, των μύθων και των συμβόλων: ο έβδομος γιος, η κοιλάδα των βασιλέων, οι τάφοι, οι αιρέσεις, ο συγκρητισμός πολιτισμών και θρησκειών.

Είναι ταυτόχρονα –αλλά όχι πρωτίστως– και αστυνομικό μυθιστόρημα, αφού το μυστήριο δε σ’ αφήνει να σκεφτείς τίποτα άλλο πέραν της πλοκής ούτε να διακόψεις την ανάγνωση αν δεν το ολοκληρώσεις. Αλλά εντέλει γίνεται και μανιφέστο, ιδιαίτερα όταν καταγγέλλει τη διαφθορά που ξεκινά από πού; Από παντού: από το πανεπιστήμιο, την οικογένεια, την εκκλησία, την πολιτική, την προσωπική επιλογή. Και ο ρυθμιστικός παράγοντας πάντα το χρήμα. Που ανοίγει και κλείνει τα στόματα, που πρόδωσε το Χριστό και άνοιξε στις Θερμοπύλες το δρόμο για να περάσουν οι Μήδοι.

Ο συγγραφέας Εμμανουήλ Μαύρος ανακαλύπτει τη ρωγμή. Τη ρωγμή του Αλεξανδρινού ποιητή Κ. Π. Καβάφη. Από την ιστορική ρωγμή ο Καβάφης έβγαζε την ποίησή του. Από τη ρωγμή ενός φόνου και μιας εξαφάνισης ο Εμμανουήλ Μαύρος βγάζει την ιστορία του. Αποτελεί έναν άλλο Μύρη του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια του 340 μΧ.Τη εξαιρέσει εμού-λέει ο καβαφικός ήρωας, την εξαίρεση αποτελεί και η ηρωίδα.

Γράφει για όλα αυτά που όλοι εμείς γνωρίζουμε αλλά δεν τολμούμε να πούμε: τη διαφθορά σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής. Μα ιδίως στην πολιτική εξουσία και στη θρησκεία. Η σεξουαλική παιδική κακοποίηση, τα εκκλησιαστικά σκάνδαλα, οι αιρέσεις, οι μυστικιστικές ομάδες, που λειτουργούν αρχικά με το δέος και μετά με την τρομοκρατία, οι διεφθαρμένοι που προδίδουν ακόμα και την οικογένεια τους.

Και όμως, η ηρωίδα αρχαιολόγος Ελένη Νάκου, μια γυναίκα μέσα στην αραβική κοινωνία, δεν ενδίδει σε τίποτα παρά μόνο στον πραγματικό έρωτα και την αλήθεια. Δεν εγκαταλείπει ούτε τις αξίες της –την εικόνα του Αγίου Γεωργίου που της χάρισε η μητέρα της– ούτε την έρευνά της για να φτάσει στη γνώση και στο φως της αλήθειας. Και ίσως γι’ αυτό ανταμείβεται μ’ έναν γλυκό έρωτα, με μια ολοκλήρωση πνεύματος και σώματος.

Καμία διαλεκτική δεν μπορεί να σε βγάλει από την πλάνη, αν αυτό δεν προέρχεται από μέσα σου. Αν δεν έχει ως μέσο τον εαυτό σου και ως δίαυλο τη σκέψη σου. Η ηρωίδα αποτελεί την εξαίρεση. Που αναζητά την αλήθεια με πείσμα και φωτίζει το σκότος. Πρόκειται για το ελεύθερο πρόσωπο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, που έφερε το φως στη σκέψη, μακριά από τους σκοτεινούς και καταραμένους τάφους των Φαραώ. Είναι το φως του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, που έριξαν και κατέρριψαν τη σκιά του θεοκρατικού καθεστώτος της αρχαίας Αιγύπτου. Είναι η αυτεξούσια βούληση, που σε τόσους διαλόγους πραγματεύτηκε ο Πλάτωνας, είναι η αλήθεια και η γνώση που αναζήτησε ο Αριστοτέλης.

Αλλά εδώ υπάρχει μια διαφορά. Η ηρωίδα είναι γυναίκα, είναι μια παλιά περσόνα, ένα μητριαρχικό προσωπείο, που περνά εύκολα από τον ένα ρόλο στον άλλο. Από το ρόλο της επιστήμονος αρχαιολόγου, στο ρόλο της πιστής φίλης, της συνετής συνεργάτιδος, της ερωτικής συντρόφου, της Αθηνάς και Αφροδίτης, της Άρτεμης και της Μούσας… Χειρίζεται τη σοφία και τη γνώση, τον έρωτα και το όπλο με μια μοναδική άνεση. Μια ισορροπία που παραπέμπει στην πυθαγόρεια φιλοσοφία, όπου ίσως για πρώτη φορά βρίσκουμε αναφορές στην ισότητα μεταξύ άνδρα και γυναίκας, μεταξύ όλων των ανθρώπων.

Ο συγγραφέας, τιμώντας τη γυναίκα, έπλασε τον ολοκληρωμένο και συνάμα δυναμικό χαρακτήρα της. Μια γυναίκα με σοφία και πείρα. Ίσως μόνο μια γυναίκα θα μπορούσε να κάνει τόσο έξυπνους και ευφυείς χειρισμούς έχοντας πίστη στη γνώση και στην εσωτερική αλήθεια, την οποία προσεγγίζει με τον επιστημονικό της οπλοστάσιο. Κι όποιος δεν εκτιμήσει τις ικανότητες και τις αντοχές μιας γυναίκας, όποιος την προδώσει και θεωρήσει πως η φυλετική του ταυτότητα του δίνει και μια σιγουριά, τελικά θα μείνει μόνος. Και όταν μάλιστα βρίσκεται μέσα στη διαπλοκή, το παρασκήνιο και τη διαφθορά, όπως οι περισσότεροι ανδρικοί χαρακτήρες της ιστορίας, θα καταλήξει είτε στο χώμα είτε στη φυλακή.

Βέβαια το να γνωρίζεις την αλήθεια δεν είναι καθόλου εύκολο. Αλλά ακόμη πιο δύσκολο είναι να την ακολουθείς. Η μισή αλήθεια είναι ένα ολόκληρο ψέμα –και η ηρωίδα ψάχνει όλη την αλήθεια. «Άγει δε προς φως την αλήθειαν χρόνος», έλεγε ο Μένανδρος, και έτσι ακριβώς συμβαίνει με μαθηματική ακρίβεια. Όπως και η ύβρις που τιμωρείται, όπως και προδοσία, όπως και η άγνοια, όπως και η αδικία. Στο τέλος έρχεται η αριστοτελική κάθαρσις, γιατί το δίκιο επικρατεί, το καλό ανταμείβεται και η δικαιοσύνη αποκαθίσταται σ’ έναν κόσμο που όλο κυλά και όλο σηκώνεται από τον βούρκο του.

Όσες αιρέσεις και παραθρησκευτικές οργανώσεις και αν εμφανιστούν, όσα ψέματα και αν ειπωθούν, η αλήθεια είναι μια, και κανένας φανατισμός ή μορφή εξουσίας δεν μπορεί να την κρύψει. Η ελευθερία του ανθρώπου είναι πάνω από κάθε πολιτική και κάθε θρησκεία. Ο Εμμανουήλ Γ. Μαύρος έπλασε τη γυναικεία μορφή της αλήθειας και της ελευθερίας